Şangay Beşlisi'nin Türkiye Açısından Önemi...

Türkiye, yarım asırdan beri Avrupa biriliğine üye olmayı beklerken, gerek avrupadaki ekonomik daralmalar, gerek konjonktürel gelişmeler, gerekse Avrupa ülkelerinin çok amaçlı tutumları daha öncelerden beri gündemde olan Şangay Ekonomik İşbirliği örgütüne üyelik durumu ortaya çıkmıştır. Başlangıçta Şangay Beşlisi adı altında 1996 yılında kurulan örgütün ana amacı güvenlik idi. Daha sonra 2001 yılında Özbekistan’ın üye ülke statüsünde birliğe katılması ile beraber adını Şangay İşbirliği Örgütü olarak değiştirmiştir.



Esasında Türkiye, bu yeni örgüt ile 26 Nisan 2013 yılında imzalanan işbirliği nezdinde “Diyalog Ortaklığı" adı altında ilk resmi adımı attı. ŞİÖ’nün 6 üyesinin yanı sıra, 6 gözlemcisi ve 6 "diyalog ortağı" bulunmaktadır. ŞİÖ’nün kuruluş amacı ilk etapta; ABD’nin Orta Asya bölgesinde giderek artırdığı etkisini dengelemek amacıyla oluşturulan örgüt, daha çok güvenlik alanında işbirliği yapmayı öngörürken, bugün ekonomik ve enerji alanında faaliyet gösteren bir kurumsal organizasyon halini almıştır. Gelişmiş ülkelere nazaran, daha canlı ve pro-aktif ticaretin etki alanı, yani ekonomi ve finans merkezinin doğu’ya kayması ile beraber, Türkiye’nin Doğu ve Batı arasındaki merkezi konumu nedeniyle Uzakdoğu ve Orta Asya’ya açılmak istemesi ve ülkelerle yakınlık kurmak istemesinden kaynaklanmaktadır. Diğer taraftan çok amaçlı ŞİÖ’nün de, güney-doğu avrupaya yayılma süreci ABD’nin bölge üzerinde etkisini azaltmak ve dengelemek amacıyla genişlemeye yeşil ışık yakılmıştır.
Bu örgüt sayesinde bölgedeki batı etkisinin azalacağını düşünen Rusya ve Çin, bu işbirliğini toprak bütünlüklerini koruyacak bir güvenlik sistemi olarak görmektedirler. Diğer yandan her ne kadar Türkiye-Rusya siyasi ve ekonomik ilişkileri artan oranda gelişimini sürdürse de; Türkiye’nin üyelik durumunun söz konusu olduğunu varsayalım. Türkiye, birlik içinde Orta Asya ile Doğu Türkistan meselesinde rol oynamaya başlayacak ve Çin’in bölgedeki çıkarlarına zarar verebileceğini ya da en azından politik süreçlerinde değişikliğe gidebileceği kuşkusuzdur. Böyle bir ortamda Türkiye, Çin ile olan ilişkilerini daha da geliştirmeye çalışabilir.

Bu örgüt, Avrupa Birliğine rakip olarak görülebilir mi? 
Bazı kesimler ŞİÖ'yü "içe kapalı otoriter ülkeler kulübü" olarak tanımlasa da, ek parantez olarak "Ülkelerin gizli servisleri diğer ülkelere engellenmeden girip, hatta girdikleri ülkenin güvenlik güçlerinden yardım alarak suçlu ilan ettikleri kişileri alıp geri götürebilen bir birlik olduğu söylenebilir. AB'nin ekonomi, politika, güvenlik ve insan hakları alanında üyelerini yükümlü tuttuğu bir müktesebatı, Avrupa Parlamentosunda parlamenterlerin temsil edildiği ve yasama gücü bulunan bir meclisi, mahkemesi, marşı ve tüm üye ülkelerin bayraklarının yanında kullandığı bir bayrağı bulunmaktadır. ŞİÖ'de ise bu iskelet yapı mevcut olamamakla beraber, AB'nin üye ülkeleri arasında insan, sermaye ve ürünlerin serbest dolaşımı bulunurken, Şangay İşbirliği Örgütü bu türde hukuksal bir üst düzünlemenin varlığından söz edilemez. AB, diğer ülkelerle de serbest ticaret anlaşması imzalayabilirken, ŞİÖ üyeleri kendi aralarında bile serbest ticaret anlaşmasına sahip değildir. Avrupa Birliği, üye ülkelerin üzerinde yer alan bir hükümetler üstü organizasyon iken, ŞİÖ; işbirliği için kurulmuş hükümetler arası bir yapı özelliği taşımaktadır.
Sonuç itibariyle Şangay İşbirliği Örgütü, kesinlikle Avrupa Birliğine alternatif bir yapı olarak değerlendirilmemelidir. Söz konusu organizasyan’a üyeliğin olması durumunda, akla ilk gelen soru elbette AB'ye tam üyelik başvurusunu geri çekebileceği konusu gündeme gelecektir. Böyle bir durumda Türkiye’nin, geleceğinin ekonomi ile beraber uluslar arası siyasi arenada daha çok söz sahibi olmasını kolaylaştıracak hamlelerin gelmesi hiç kuşkusuz görülebilecektir.